جشن ۱۰ سالگی کتاب فراگیری فعال نجوم به میزبانی شهر کتاب شیراز برگزار شد. در حاشیه‌ی این مراسم و به همت روزنامه‌ی افسانه‌ی شیراز مصاحبه‌ای با مترجم این کتاب انجام شده است که در ادامه می‌توانید آن را مطالعه کنید.
رویدادهای نجومی از دیرباز محل کنجکاوی بسیاری از مردم جهان بوده است و با گذشت هزاران سال از پیدایش علم نجوم، میل و اشتیاق عمومی نسبت به کشف چرایی و چگونگی پدیده‌های نجومی همواره بیشتر شده و به تبعِ آن دانش و آگاهی از نجوم نیز افزایش یافته است. در این میان اما نقش کتاب‌های آموزشی در آگاهی‌سازی دوستداران علم نجوم همواره موثر و مهم بوده است و به‌تبع آن ترجمه آثار بزرگان این علم نیز گامی در پیشرفت آگاهی دوستداران فارسی‌زبانِ نجوم غیرقابل انکار است. فرهاد ذکاوت مترجم جوانِ شیرازی و یکی از مترجمان حوزه اخترنجوم و کوانتوم است که تاکنون ۴ کتاب به نام‌های «اطلس فشرده‌ی آسمان» اثر راجر سینات، «روش‌های برداری» اثر رابرت جیمز کول، «کیهان‌شناسی نوین» اثر اندرو لیدل و «فراگیری فعال نجوم» اثر مایکل زیلیک را ترجمه کرده است. از میان آثار ذکاوت کتاب «فراگیری فعال نجوم» به تازگی با ویرایشی جدید به چاپ سوم رسیده است و شامگاه دوشنبه ۲۳ فردوردین‌ماه ۹۵ مراسم رونمایی از این کتاب در «شهر کتاب» شیراز برگزار شد. معمولا کتاب‌های علمی که در ایران به فارسی ترجمه یا تالیف شده‌اند، بیشتر از نوع کتاب‌های مرجع و عامه‌فهم هستند که در تدوین آنها از هیچ روش آموزشی استفاده نشده است و مطالعه آنها نیز کمک چندانی به فراگیری مفاهیم و اطلاعات پایه‌ای علم نجوم نخواهد کرد. کتاب «فراگیری فعال نجوم» اما از آن دست کتاب‌هایی است که دوستداران نجوم را به روش‌های کارگاهی و پرسش و پاسخ مستمر سوق می‌دهد و به صورت عملی مخاطبان را در یادگیری یا تدریس نجوم مقدماتی کمک می‌کند. این کتاب در سال ۲۰۰۲ برنده جایزه «آموزش نجوم» انجمن نجوم آمریکا شد و در سال بعد نیز جایزه «بهترین شیوه تدریس فیزیک دانشگاهی» را از همین انجمن دریافت کرد. به همین منظور گفت‌وگویی انجام دادم با فرهاد ذکاوتِ ۳۵ ساله، مترجم شیرازیِ کتاب «فراگیری فعال نجوم» و با او درباره کتاب‌اش و ویژگی‌های مترجم‌های آثار علمی صحبت کردیم.
*در پیشگفتار کتاب‌هاتان دلیل اصلی ترجمه آثاری در زمینه نجوم و کیهان‌شناسی را، «پر کردن جالی خالی کتاب‌های آموزشی» در این حوزه عنوان کرده‌اید و تاکید بسیاری نیز بر موضوع «آموزش نجوم» داشته‌اید.
به نظر من خواندن منبع اصلی در فیزیک و نجوم بسیار مهم‌تر و مفیدتر است، اما چون به هرحال زبان مادری بسیاری از کشورها انگلیسی نیست؛ بنابراین نیاز است که کتاب‌های مرجع به زبانی دیگر نیز برگردان شوند. اما وقتی درباره موضوع ترجمه نجوم بحث می‌کنیم، عملا درباره «آموزش» صحبت می‌کنیم؛ چه به صورت خودآموز باشد و چه به صورت مباحثه آزاد یک گروه کوچک. این کتاب‌ها نیز قرار است به مخاطبان‌اش چیزی درخور ارایه دهد و سپس خواننده کتاب است که باید با تلاش فراوان راه خود را در پیش گیرد و ادامه دهد. اما موضوع دیگری که در ترجمه به زبان فارسی مطرح است، بحث کپی‌رایت است. به دلیل آنکه در کشور ما قانون کپی‌رایت وجود ندارد، بحث کیفیت برگردان کتاب بسیار مهم است و در کنار آن فرم کتاب و طراحی جلد و صفحات آن نیز بسیار اهمیت دارد. با این حال اما من با آنکه در مورد تولید و کیفیت چاپ کتاب‌هایم بسیار حساس هستم، به هیچ‌وجه اجازه نمی‌دهم قیمت کتاب‌ها غیرمنطقی شود و مخاطب نجوم نتواند آنها را بخرد.
برای دریافت فایل پی دی اف مصاحبه روی عکس کلیک کنید.
*در صحبت‌های‌تان ب دو موضوع اشاره کردید، اما برای آنکه از موضوع دور نشویم می‌خواهم بپرسم کتاب «فراگیری فعال نجوم»، برای خود شما چه جذابیت‌ها و نکاتی داشت که تصمیم گرفتید از طریق ترجمه؛ آن را با دیگر دوستداران نجوم نیز به اشتراک بگذارید؟
کتاب «فراگیری فعال نجوم» انتخاب بسیار خوبی برای یک سیستم آموزش است. مایکل زیلیک (که به خاطر این کتاب جایزه انجمن فیزیک و انجمن نجوم آمریکا را دریافت نموده است)، در این کتاب روشی را طراحی کرده که هم برای «کارگروه‌ها» مناسب باشد، هم برای «کارِ گروهی» مخاطبان‌اش. اگر خیلی علمی به «فراگیری فعال نجوم» نگاه کنیم، درواقع این کتاب یک نظرخواهی و دخالت دادن دانش‌پژوهان (به معنای عام و خاص) در فراگیری نجوم است. چون در علم بسیار مهم است که شما به چالش کشیده شوید. علم بدون آزمون و خطا هیچ‌گاه پیشرفت نمی‌کند و تا زمانی که یک «آینشتاین» دیگر بیاید؛ باید فرایند آموزش و آزمون و خطا را پیش ببریم. «فراگیری فعال نجوم» رده سنی ندارد و مهم‌ترین ویژگی‌اش برای مخاطب ایرانی آن است که کارِ گروهی را به مخاطب‌اش یاد می‌دهد و به ما می‌آموزد که در قالب یک کار گروهی عنصر نقد را هم به میان آوریم و نظرات مخالف را بیشتر تحمل کنیم.
*همه‌ساله کتاب‌های بسیاری در حوزه نجوم و دیگر علوم ترجمه و منتشر می‌شود. به نظر شما مهم‌ترین ویژگی یک مترجم کتاب‌های علمی چیست و او باید چه داشته‌ها و دانسته‌هایی افزون بر تسلط به دو زبان را داشته باشد؟
درست مثل تولید یک مقاله علمی، مترجم کتاب‌های علمی نیز باید در آن زمینه تخصص داشته باشد. تنها فرق ترجمه با تولید مقاله آن است که شما در پایان مقاله نتیجه را نمی‌دانید و منتظرید پس از انتشار مقاله در یک ژورنال، نقدها و نظرات نسبت به آن را دریافت کنید. اما برای تالیف و سپس ترجمه کتاب، مولف باید در حوزه تالیف خود تجربه داشته باشد و مقالات زیادی خوانده باشد، اما متاسفانه در ایران افرادی بدون دانش کافی کتاب می‌نویسند و به این موضوع توجه ندارند که انتشار چنین کتاب‌هایی ممکن است باعث گمراهی و عدم درک درست مخاطبان‌شان از یک مفهوم علمی شود. اما ترجمه جایی اهمیت پیدا می‌کند که استادان یک رشته نخواهند یا نتوانند درباره یک موضوع علمی کتاب بنویسند. در این شرایط ما مجبوریم از منابعی استفاده کنیم که دانشجو یا استادی که زبان نمی‌داند نیز بتواند به آن موضوع دسترسی پیدا کند. پس به جز تسلط بر دو زبان مبدا و مقصد، مترجم یک کتاب نیاز دارد که به ترجمه علمی نیز تخصص داشته باشد. بنابراین اگر من درباره اختر فیزیک یا کوانتوم ترجمه می‌کنم، حتما باید متخصص آن رشته باشم. چون من با ترجمه عملا دارم آن علم را با صدای بلندتر و انگار با یک طول موج دیگر منتشر می‌کنم. اما متاسفانه در شرایط کنونی در بحث ترجمه ما با یک فاجعه روبه‌روییم. شرایط به گونه‌ای است که می‌توان بسیاری از کتاب‌های ترجمه را اتفاقی باز کرد و صفحه‌ای از آن را با متن اصلی مقابله کرد تا متوجه عمق این فاجعه شد.
*درباره کتاب «فراگیری فعال نجوم»
«فراگیری فعال نجوم» اثر مشهور مایکل زیلیک است که در سال ۲۰۰۲ نوشته شد و فرهاد ذکاوت نیز آن را نخستین بار در سال ۱۳۸۴ با دریافت کپی‌رایت کتاب از نویسنده و ناشر آمریکایی کتاب منتشر کرد. مایکل زیلیک نویسنده کتاب مشهور «نجوم و اخترفیزیک مقدماتی» است که سال‌ها پیش در ایران و در دو جلد ترجمه شده و منبعی بسیار معتبر برای منجمان است. مایکل زیلیک از دسته مدرسان مجرب و حرفه‌ای نجوم است که عمر خود را صرف آموزش، روش‌های آموزشی و نگارش مقالات و کتاب‌های نجوم کرده است و مخاطبان و دوستداران نجوم را به روش‌های علمی با مفاهیم پایه نجوم آشنا ساخته است.
زیلیک کتاب «فراگیری فعال نجوم» را نیز به شیوه‌ای نگاشته است که پس از مطالعه کتاب، می‌توان شیوه‌های استنتاج علمی از داده‌ها، نمودارها و جداول نجومی و فیزیکی را آموخت. «اندازه زاویه‌ای و فاصله»، «مدل‌های منظومه شمسی»، «گرانش نیوتن»، «اختلاف منظر ستاره‌ای»، «قانون هابل» و «تابش زمینه کیهانی» از جمله ۲۲ موضوع مورد بحث «فراگیری فعال نجوم» است که در ۴ مبحث کلی «فواصل کیهانی»، «حرکت‌های آسمانی»، «مدل‌های علمی» و «نور و طیف» قرار گرفته‌اند. در کنار هر یک از موضوعات مطرح شده نیز عکس، نمودار و جدولی به تصویر کشیده شده تا خواننده با توجه به آن پاسخ پرسش‌های مطرح شده را بدهد. مخاطبان این کتاب برای همه رده‌های سنی و مقاطع تحصیلی مناسب است و ساختارش نیز بر پایه یادگیری و تدریس نجوم مقدماتی استوار است. نشر «باشگاه دانش‌پژوهان جوان» ویرایش جدید کتاب «فراگیری فعال نجوم» را در ۸۰ صفحه و به قیمت ۴۸۰۰ تومان به چاپ رسانده است و دوستداران نجوم با خواندن این کتاب می‌توانند تجربه‌ای عملی از فراگیری علم نجوم را داشته باشند.
